March 10, 2010

लसावि-२ एका विदुषकाचे दोन सवाल


----

ल सा वि -२: माझा "दोनात-एक" सवाल (my two-in-one-question)


(या मालिकेतील सारे लेख (posts) व्यत्यास-कथा (metafiction) आहेत.)

सन १९८५-८६ ची गोष्ट. मी रूरकी येथे एका आंतरराष्ट्रीय अधिवेशनास गेलो होतो. विषय: "आफ्रो-आशियाई देशांसाठी शाळांच्या ईमारती". स्थळ: सेन्ट्रल बिल्डिंग रिसर्च इंस्टीट्युट (CBRI), रूरकी, उ. प्र. (आता उत्तराखंड). सुमारे पाचशे (कदाचित अधिक) देशी व परदेशी प्रतिनिधि आले होते.


उदघाटनाचे भाषण "राष्टीय शैक्षिक अनुसंधान और प्रशिक्षण परिषद्" (NCERT) या सरकारी संस्थेचे संचालक करणार होते. पण ते येऊ न शकल्याने त्याच संस्थेचे प्रा. भट्टाचार्य यानी त्यांचे भाषण वाचले. नंतर प्रश्नोत्तारीची वेळ आली.

सर्वांच्या अगोदर प्रश्न विचारायची संधी मी पकडली.
"मला दोन प्रश्न विचारायचे आहेत. पहिला असा. प्रत्येक नागरिकाला कमीत कमी किती शिक्षण घ्यालाच हवे?"

माझा प्रश्न पुरा होतो न होतो... सारे सभागृह हसले. (कल्पना करा, केव्ह्ढा आवाज झाला असेल!) मंचावर उभे असल्यामुळे प्रा. भट्टाचर्यानी आपले हसू आवरले. (मला वाटते झुंडीचे मानसशास्त्र शिक्षित व अशिक्षित लोकांना सारखेच लागू पडत असावे.)

हातातला टिपणाचा कागद वर धरून मी बोललो "मला वाटते आपण माझा प्रश्न नीट ऐकला नसावा. मी विचारले कमीत कमी किती शिक्षण हवे, "जास्तीत जास्त" नाही विचारले."
प्रा. भट्टाचार्य तोंडातल्या तोंडात काहीतरी पुतापुताले, ते त्याना पण समजले नसावे. झाल्या घटने कड़े दुर्लक्ष करून मी पुढे विचारले.
"माझा दुसरा प्रश्न: प्राथमिक शाळेतील शिक्षण सुध्दा अर्धवट सोडून देशभरचे अगणित विद्यार्थी का जातात? कृपा करून पुन्हा ऐका. मी विचारले "का जातात". मी आकडेवारी नाही विचारली."

ज्या चार -पाच महाभागानी उत्तरे दिली ती अगदीच थातूर मातूर होती. हे त्याना पण माहीत होते. त्यात यूनेस्को कडून आलेला गोरा साहेब पण होता.

प्रश्नोत्तरी तेथेच संपली. पाचशेंतले पाच पंडित बोलले. सहावा मी विदूषक.

कोण उत्तर देणार? ज्यानी कधी विचारच केला नाही; ज्यानी कधी जमिनीवर उतरून लोकांच्या वास्तव जीवनात काय घडते हे पाहिलेच नाही; ज्याना कामित कमी म्हणजे किती / काय असते हे माहित नाही, किंवा अनुभवले नसते ते काय उत्तर देणार? बोडकं?

--------------------------------------------------

-----------------------------------------------------

समारोपाच्या भाषणात संचालाकानी अहवाल दिला (अहवालाची प्रत नाही !)। त्यात सांगितले की प्रत्येक कार्यशाळेत (मी विचारलेला) शाळांतील गळतीचा (school dropouts) प्रश्न पुन्हा पुन्हा चर्चेस आला. पण त्याचे काहीच निर्णायक उत्तर निघाले नाही (टीप १). अर्थातच हे अपेक्षित होते.


अधिवेशनाच्या वेळी मला खाजगी रित्या एक गोष्ट समजली. फक्त मी एकटाच पदरमोड करून अधिवेशनास आलो होतो. मी कोणत्याही संस्थेचा प्रतिनिधि नव्हतो. बाकीचे सर्व देशी - परदेशी - काळे गोरे पिवळे - त्यांच्या सरकारने किंवा खात्याने किंवा संस्थेने दिलेल्या भत्त्यावर आले होते.

या गोष्टीचा "लघुतम साधारण विभाजक" काय?

क्रमश:
- - - - - - - - -
टीप
आलेख
प्रतिमा: हा ब्लॉग लिहित असताना "टाइमस ऑफ़ इंडिया' मध्ये एक आकडेवारी प्रसिध्द झाली. आज मितीला मुंबईत ३३,००० मुले शाळांतून गळती (school dropouts) झालेली आहेत. अर्थातच शाळेत कधीच दाखल न झालेल्या मुलांची यात नोंद नाही. (पहा दुवा: Mumbai nightmare , Times of India 24-4-2009, page 2) ही जर मुंबईची आजची परिस्थिती आहे तर खेडोपाडीं शिक्षणाची काय अवस्था (की अनावस्था) असेल?

टीप ,
या नंतरच्या काळात आतापर्यंत शिक्षणाच्या संदर्भात जे जे अनुभवले, पाहिले, निरखले, मनन-चिंतन केले, समीक्षा केली त्याची अनेक लेखातून नोंद केली. त्यातील काही नियातकालिकात - जर्नल मधून प्रसिध्द झाले. त्यातलेच काही प्रसिध्द - अप्रसिध्द लेख माझ्या इंगजी ब्लॉग "Archetypes India" -- आदिमरूप भारत -- वर आहेत. त्याना "Education" हे लेबल दिलेले आहे. जरूर पाहावे (वाचावे).

टीप :
या मूळ मराठीचे इंग्रजी भाषांतर माझ्या इंग्रजी ब्लॉग Archetypes India वर आठ भागांत प्रसिध्द केलेय. आपण ते पण जरूर पाहू शकता.
(Links to English Posts: 1. Arithmetic in Real Life, 2. Dharma or Fundamental Law by Nature, 3. WORK - Breaking the Mind Block, 4. Leisure - Perpetual Crave for Rest, 5. LCM-5: HEALTH - Forgotten Nature Within and Outside, 6. LCM-6: Learning to Learn,7. LCM-7: PROPAGATION or Survival of the Species 8. LCM-8 A great epoch fiels at a tangent

~~~~~~~~~~~
© Remigius de Souza. All rights reserved.

Page copy protected against web site content infringement by Copyscape

No comments:

Post a Comment